Net als bij vergeten groenten zijn er ook fruitsoorten die vroeger veel in Nederland werden gekweekt en gegeten, maar nu grotendeels uit het zicht zijn verdwenen. Je vindt ze nog bij hobbyisten in de moestuin, maar niet in de supermarkt. Zonde, want veel van deze oude fruitsoorten zijn niet alleen bijzonder, maar ook erg smaakvol. Voor wie iets anders wil dan het standaardassortiment, kunnen ze een waardevolle aanvulling zijn in de eigen tuin. In dit artikel vertellen we je over de 5 leukste vergeten fruitsoorten voor bij jou in de tuin.
Wat zijn vergeten fruitsoorten?
Er is geen vaste definitie van vergeten fruitsoorten; de term wordt op verschillende manieren gebruikt. Wij hanteren een brede benadering: zowel inheemse fruitsoorten als gewassen die enkele honderden jaren geleden naar Nederland zijn gebracht, vallen eronder. Belangrijk is dat ze vroeger algemeen of heel normaal waren, maar nu nauwelijks nog in de winkel te vinden zijn. Veel van deze soorten groeien nog wel in moestuinen of in het wild en verdienen meer aandacht vanwege hun bijzondere smaak en eigenschappen.
De leukste vergeten fruitsoorten
De leukste vergeten fruitsoorten voor in de tuin zijn naar onze mening:
Hieronder vertellen we je er meer over!
Kruisbes
De kruisbes (Ribes uva-crispa) is een fruitsoort die in heel Europa in de natuur voorkomt of voorkwam, ook in Nederland. Vroeger werd de kruisbes veel geteeld, maar tegenwoordig zie je ze zelden in de supermarkt liggen. In moestuinen is de struik nog wel populair, en terecht: hij is sterk, productief en geschikt voor beginnende tuiniers.
De bessen zijn er in verschillende kleuren, van frisgroen tot diep rood en goudgeel. Ze zijn meestal rond of ovaal en hebben een dunne, soms licht behaarde schil. De smaak varieert van friszuur tot zoet-zuur, afhankelijk van de rijpheid en het ras. Je kunt ze direct van de struik eten, maar ze zijn ook perfect voor jam, taart, compote of sap.
Een nadeel van traditionele kruisbesrassen waren de scherpe doornen, maar tegenwoordig zijn er doornloze variëteiten zoals ‘Tatjana’ en ‘Captivator’. Dit maakt de oogst een stuk makkelijker. Omdat de struik winterhard is, weinig onderhoud vraagt en betrouwbaar vrucht draagt, is de kruisbes een ideale keuze voor elke fruittuin
Rode kruisbessen in een struik.
Moerbei
De moerbei was vroeger geen onbekende verschijning in Nederland. Al in de 17e eeuw werd hij aangeplant, onder andere voor de teelt van zijderupsen en als sierboom in buitenplaatsen en kloostertuinen. Toch is hij langzaam in de vergetelheid geraakt, deels omdat de kwetsbare vruchten niet goed houdbaar zijn en daardoor ongeschikt voor de supermarkt.
De vruchten lijken op langwerpige bramen en kleuren van rood tot diepzwart (Morus nigra) of rood-wit (Morus alba). Ze zijn sappig, zacht en intens zoet, met een licht kruidige ondertoon. Vers geplukt zijn ze een echte traktatie, maar je kunt ze ook verwerken in jam, sap, desserts of likeur.
In de tuin is de moerbei een bijzondere boom. Hij groeit langzaam, maar kan uiteindelijk breed uitwaaieren met sierlijke, vaak gedraaide takken. Met de juiste snoei is hij ook goed klein te houden. De moerbei is goed winterhard en stelt weinig eisen aan de grond, al gedijt hij het beste op een zonnige, beschutte plek.
Kweepeer
De kweepeer (Cydonia oblonga) was vroeger een veelvoorkomende fruitsoort in boomgaarden en slingertuinen, tuinen rondom kastelen en landhuizen met bekende slingerende stenen muren. Inmiddels is het een zeldzaamheid in Nederland.
De vruchten zijn geel, groot en vaak wat bobbelig van vorm, met een sterke, bloemige geur. Rauw zijn ze keihard en wrang, maar na koken of bakken worden ze heerlijk zacht en zoet. Kweeperen zijn perfect voor jam, gelei, compote, stoofgerechten en zelfs likeur. In mediterrane landen wordt er dulce de membrillo van gemaakt, een stevige kweepeergelei die goed combineert met kaas.
De kweepeerboom is daarnaast een sierlijke aanwinst voor de tuin. In het voorjaar bloeit hij met grote, lichtroze bloemen en in de herfst hangen de goudgele vruchten als decoratieve lampions aan de takken. De boom is winterhard en groeit goed op kalkrijke, goed doorlatende grond. Een prachtige, nostalgische fruitboom die een plekje verdient in de fruittuin.
Mispel
De mispel (Mespilus germanica) is een oeroude fruitboom die van nature in Nederland voorkomt. Vroeger werd hij veel aangeplant in boomgaarden en hagen, maar tegenwoordig is hij zeldzaam. Toch is het een enorm sterke boom, die weinig verzorging nodig heeft en zelfs op natte, drassige grond goed gedijt.
De vruchten zijn klein, bruin en hebben een unieke smaak die doet denken aan appelmoes met een vleugje karamel. Ze moeten eerst narijpen (‘bletten’) voordat ze zacht en eetbaar worden.
Mispels zijn lekker vers, maar ook goed te verwerken in jam, compote of likeur. Een robuuste en bijzondere boom voor liefhebbers van vergeten fruit.
Naast goed voor de mens is de mispel ook erg goed voor de natuur. Deze inheemse boom is namelijk een uitstekende drachtplant voor wilde bijen.
Duindoorn
De duindoorn is een inheemse struik die vooral langs de Nederlandse kust groeit. Hij is goed bestand tegen wind, zout en arme grond, waardoor hij in het wild nog veel voorkomt. Toch wordt hij in tuinen weinig aangeplant, terwijl zijn feloranje bessen echte krachtpatsers zijn op het gebied van gezondheid.
Duindoornbessen zitten boordevol vitamine C, antioxidanten en omega-vetzuren. Ze hebben een zure, frisse smaak en worden vaak verwerkt in sap, siroop of jam. De olie uit de bessen wordt zelfs gebruikt in huidverzorging vanwege de herstellende eigenschappen.
De struik zelf is sterk en groeit snel, met stekelige takken die een goede beschutting bieden voor vogels. Hij doet het goed op zandgrond en heeft weinig verzorging nodig. Een mooie, eetbare en nuttige toevoeging aan een natuurlijke tuin.
Andere vergeten fruitsoorten
Er zijn nog meer vergeten fruitsoorten in Nederland. Veel daarvan zijn de moeite in de fruittuin.
Vossenbes
De vossenbes is een kleine, rode bes en groeit van nature op arme, zure bodems in Nederland. Vroeger werd hij vooral in heidegebieden geplukt. De bessen zijn zuur en licht bitter, maar perfect voor compote of jam, vaak in combinatie met suiker of andere vruchten.
Tegenwoordig kom je deze bes eigenlijk alleen nog tegen bij de Ikea, waar de zweedse naam 'Lingon' gebruikt wordt.
Sleedoorn
De sleedoornstruik is al eeuwenlang in Nederland te vinden in heggen en bosranden. De kleine, donkerblauwe bessen zijn wrang en pas eetbaar na de eerste vorst. Ze worden traditioneel verwerkt in likeur (sloe gin), jam of siroop.
Lijsterbes
De lijsterbes werd vroeger vaak aangeplant als erfafscheiding en in houtwallen. De oranjerode bessen zijn rauw bitter, maar na koken geschikt voor jam of gelei. Ze werden ook gebruikt als natuurlijk conserveermiddel door hun hoge gehalte aan sorbinezuur.
Meidoorn
Van oudsher groeide de meidoorn in heggen en hagen, en hij werd geroemd om zijn geneeskrachtige werking. De kleine rode vruchten zijn melig en lichtzoet en werden verwerkt in jam of thee.
Vlierbes
De vlier was vroeger een vaste waarde in boerenerven en tuinen. De kleine, donkerpaarse bessen zijn rauw licht giftig, maar gekookt ideaal voor sap, siroop of wijn. De bloesem is ook eetbaar en geliefd in siroop of thee.
Jostabes
De jostabes is een kruising tussen de zwarte bes en de kruisbes, ontwikkeld in de 20e eeuw. Hij heeft de zoete, kruidige smaak van zwarte bes, maar is sappiger en minder wrang. Ondanks de sterke groei en goede opbrengst is hij nooit doorgebroken naar de supermarkt.
Kornoelje
De gele kornoelje werd al in oude kloostertuinen aangeplant. De langwerpige rode vruchten hebben een frisse, zure smaak en werden vroeger verwerkt in jam en likeur. In Oost-Europa zijn ze nog steeds populair in gerechten en drankjes.
Bottelroos
De rozenbottel was vroeger een belangrijke bron van vitamine C en werd vaak gebruikt in siroop, thee en jam. De felrode bottels van deze inheemse struik zijn friszuur en licht wrang, maar heerlijk na verwerking.
Zure kers
De kriek werd vroeger veel geteeld in Nederland, vooral voor verwerking. De kleine, dieprode vruchten zijn te zuur om uit de hand te eten, maar perfect voor jam, taart of het beroemde kriekenbier.
Japanse wijnbes
De japanse wijnbes is een Aziatische braamachtige, en werd in de 19e eeuw naar Europa gehaald en raakte daarna in de vergetelheid. De kleine, felrode vruchten zijn heerlijk zoetzuur en kleverig van structuur. Perfect om zo te eten of te verwerken in desserts.
Verder lezen
Ben je heel enthousiast geworden over het kweken van vergeten fruitsoorten in je eigen tuin? Leuk! Hier lees je meer over hoe je dat aanpakt.
- Teeltbeschrijvingen voor fruitsoorten
- Fruitbomen- en struiken in je moestuin? 3 belangrijke tips
- Welke bessenstruiken zijn er? Overzicht van alle soorten bessen
Referentie
Foto van duindoorn bessen door Oleg Kosterin. CC BY 4.0 licentie.
Foto van 4 mispel vruchten in een boom door © Andrew Dunn, 1 October 2005. CC BY-SA 2.0 licentie
Foto van gele kornoelje (inleiding) door Agnieszka Kwiecień, Nova. CC BY-SA 4.0 licentie.
