In het voorjaar worden de voorbereidingen getroffen voor een goede oogst in de fruittuin. Voor een goede opbrengst is bestuiving essentieel. Dit is het proces waarbij stuifmeel van de meeldraden (mannelijk) wordt overgebracht naar de stamper (vrouwelijk) van de bloem.
Meestal wordt deze taak uitgevoerd door insecten (bijen, hommels) of wind. Echter, in sommige situaties schieten deze natuurlijke processen tekort. Dit leidt tot een magere of mislukte oogst.
Handmatige bestuiving is een effectieve methode om dit probleem te voorkomen. Als fruittuinier neemt u de rol van de bestuiver over om de bevruchting van de bloemen een handje te helpen. Dit artikel beschrijft precies hoe en wanneer u deze techniek moet toepassen om te zorgen voor een goede oogst.
Op deze pagina:
- Wanneer en waarom handmatig bestuiven
- Hoe wordt een fruitbloem normaal bevrucht?
- Handmatig fruitbomen bestuiven, stap voor stap
- Omgaan met mannelijke en vrouwelijke planten
- De ideale omstandigheden
Wanneer en waarom handmatig bestuiven
Handmatig een fruitboom bestuiven is iets wat je als tuinier doet als je vermoed dat natuurlijke bestuiving niet, of niet voldoende, zal werken. Bestuiving is enorm belangrijk, want zonder een goede bestuiving krijg je geen goede oogst.
Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de natuurlijke bestuiving niet goed werkt:
- Vroege bloei. Bijvoorbeeld perzik, abrikoos en amandel bloeien al erg vroeg in het jaar. Meestal al in februari of maart. In die tijd van het jaar zijn nog weinig bestuivende insecten zoals hommels en bijen actief om deze bomen te bestuiven.
- Teelt in kas of serre. Omdat er minder insecten en geen wind is in een kas of serre, is bestuiving een uitdaging. Hoewel het openen van een kasdeur of raam zeker helpt, kan handmatig bestuiven toch belangrijk zijn. Ook op een balkon of dakterras kan het lastig zijn voor insecten om bij de bomen en planten te komen.
- Tuinieren in de stad. Hoewel in groene gebieden voldoende bestuivende insecten te vinden zijn, kan dat in stedelijke of versteende gebieden heel anders zijn. Daar zijn nauwelijks bijen en hommels in de tuin te zien.
- Niet-inheemse soorten. Voor sommige niet-inheemse fruitsoorten, zoals de Pawpaw, komen de insecten die normaal voor bestuiving zorgen niet in Nederland voor. Daarom geven die fruitsoorten zonder een beetje hulp geen (of weinig) fruit.
Hoe wordt een fruitbloem normaal bevrucht?
Voordat we beginnen met de praktische stappen, is het van belang de basis van de bevruchting en bestuiving een beetje te kennen.
De meeste fruitbloemen zijn zogenaamde 'perfecte bloemen', wat betekent dat zij zowel mannelijke als vrouwelijke organen bevatten:
- Meeldraden (mannelijk): Deze produceren het gele, poederige stuifmeel (pollen).
- Stamper (vrouwelijk): Dit is het centrale orgaan. De stempel (het plakkerige topje van de stamper) is de ontvanger van het stuifmeel.
Voor sommige andere fruitbomen- en struiken zijn er aparte mannelijke en vrouwelijke bloemen, meestal in aparte mannelijke en vrouwelijke planten.
De taak is het verplaatsen van stuifmeel van de meeldraad naar de stempel. Hiervoor kent de natuur twee manieren, en welke manier van toepassing is verschilt per fruitsoort:
- Door Insecten (entomofilie): Bestuivers bezoeken bloemen voor nectar. Tijdens hun bezoek blijft stuifmeel aan hun lichaam kleven en wordt onwillekeurig overgebracht op de stempels van volgende bloemen. De bij is met afstand de belangrijkste bestuiver in de tuin.
- Door Wind (anemofilie): Bij soorten als walnoten waait licht stuifmeel direct naar de stempels van naburige bloemen.
Bij een handmatige bestuiving proberen wij als mensen de taken van insecten en de wind over te nemen, en zelf het stuifmeel over te brengen naar de stempel.
Handmatig fruitbomen bestuiven, stap voor stap
Met de hand bestuiven is in essentie het nadoen van een insectenbezoek met een hulpmiddel. De sleutel tot succesvole handmatige bestuiving is de timing, het gebruik van het juiste hulpmiddel en het correct overbrengen van het stuifmeel.
De juiste timing
Kies een warme, droge, en zonnige ochtend. Stuifmeel moet droog en poederig zijn om goed te hechten aan het penseel en later aan de stempel. Vochtige, natte stuifmeel is niet effectief.
Het beste is om handmatig te bestuiven als de bloemen van de fruitboom net geopend zijn. Fruitbomen die al enige tijd in bloei staan produceren minder of geen stuifmeel.
Het juiste hulpmiddel
Om het fijne stuifmeel nauwkeurig te kunnen verzamelen en overbrengen, heeft u een zacht en klein hulpmiddel nodig dat lijkt op de fijne haartjes van een bij.
- Zacht kunstenaarspenseel: een dun, zacht penseel (maat 0 tot 4) is ideaal. De haren zijn flexibel genoeg om het stuifmeel op te nemen zonder de delicate bloemdelen te beschadigen.
- Wattenstaafje: een wattenstaafje is ook bruikbaar, maar door de dikkere punt en grovere structuur iets minder nauwkeurig dan een penseel.
Stuifmeel oogsten
Zoals eerder genoemd gaan we op zoek naar bloemen die pas net geopend zijn. We gaan in de bloem op zoek naar meeldraden. Soms is het stuifmeel daarop zichtbaar als een lichtgeel of oranje poeder op de topjes van de meeldraden.
Tik of wrijf het penseel heel voorzichtig langs de meeldraden van de bloem. Het is de bedoeling dat u een zichtbaar, poederig geel of wit laagje stuifmeel op de punt van het penseel ziet. Vaak hebben bloemen van fruitbomen- en bessenstruiken maar een heel klein beetje stuifmeel.
Voor de beste vruchtzetting en kwaliteit gebruikt u stuifmeel van een ander ras van dezelfde fruitsoort (bijvoorbeeld stuifmeel van een James Grieve op een Cox's Orange bloem). Als u slechts één boom heeft, gebruikt u stuifmeel van een andere bloem op dezelfde boom.
Stuifmeel overbrengen
Nu het stuifmeel is verzameld, moet het naar het vrouwelijke deel worden gebracht.
Zoek bij de ontvangende bloem de stamper, met de stempel aan het uiteinde. Vaak bevind de stamper zich in het midden van de bloem, en de meeldraden aan de buitenkant.
De stempel is klaar voor bevruchting wanneer deze er vaak glanzend of een beetje plakkerig uitziet. Bloemen die net geheel open staan zijn vaak het beste.
Dep of wrijf het penseel met het stuifmeel zachtjes over de stempel van de ontvanger-bloem. U hoeft geen kracht te zetten; een lichte aanraking is genoeg om het poeder over te dragen.
Het is raadzaam om de procedure de komende dagen te herhalen, vooral als de bloeiperiode lang is. Niet alle bloemen openen tegelijk en niet alle stempels zijn tegelijk receptief. Je kunt ook gerust het stuifmeel van meerdere bloemen 'mengen' en bij elkaar overbrengen. Dit is alleen maar bevordelijk voor de bestuiving.
Omgaan met mannelijke en vrouwelijke planten
Sommige soorten hebben bloemen die óf alleen mannelijke delen (meeldraden) óf alleen vrouwelijke delen (stamper) bevatten. Bijvoorbeeld de kiwi en de duindoorn.
Mannelijke bloemen hebben veel duidelijke meeldraden met stuifmeel, maar geen stamper. Vrouwelijke bloemen hebben een prominente stamper in het midden maar zijn ook omringd door meeldraden die echter geen levensvatbaar stuifmeel bevatten. Het heeft dus geen nut om te proberen om bij de vrouwelijke bloemen 'stuifmeel' op te halen.
Er zijn twee manieren om te bestuiven bij planten waarbij mannelijke als vrouwelijke exemplaren bestaan (tweehuizige planten):
- Stuifmeel overbrengen met een hulpmiddel. Net zoals de eerder beschreven wordt met een hulpmiddel het stuifmeel overgebracht. In plaats van simpelweg overbrengen van stuifmeel tussen bloemen, brengen we nu specifiek stuifmeel over van de mannelijke naar de vrouwelijke bloemen (en niet andersom).
- De mannelijke bloem als hulpmiddel gebruiken. Omdat de mannelijke plant zelf nooit fruit kan dragen, kan ook de mannelijke bloem als geheel als hulpmiddel gebruikt worden. Pluk een net geopende mannelijke bloem en wrijf de meeldraden voorzichtig langs de stamper van de vrouwelijke bloemen om die te bestuiven.
De ideale omstandigheden
Hoewel handmatige bestuiving een betrouwbare methode is, is de kans op succes significant groter wanneer u werkt onder de juiste omstandigheden. U kunt de natuur immers slechts een handje helpen, de uiteindelijke bevruchting is een biologisch proces dat optimale omstandigheden vereist.
De meeste fruitsoorten hebben een minimale temperatuur nodig voor een succesvolle bevruchting nadat het stuifmeel is overgebracht. Dit ligt meestal tussen de 15 en 25 graden celcius.
Vermijd bestuiving tijdens of direct na regen, mist of dauw. Regen spoelt stuifmeel weg en te veel vocht maakt het stuifmeel nat en zwaar, waardoor het niet goed kan hechten aan de stempel. Bovendien kan water de levensvatbaarheid van het stuifmeel verminderen. Kies altijd voor een droge, zonnige dag.
Herhaling
Het is onmogelijk om precies te bepalen wanneer elke stempel op elke bloem echt bestoven kan worden (receptief is). Daarom is het belangrijk om de handmatige bestuiving van een fruitboom of fruitstruik enkele keren te herhalen.
Herhaal de handmatige bestuiving het liefst gedurende de hele bloeiperiode, met een tussenpoos van een paar dagen. Dit zorgt ervoor dat u de bloemen raakt op het moment dat de stamper optimaal klaar is om het stuifmeel te ontvangen, en heb je het beste resultaat. Heb je die tijd niet? Probeer dan tenminste één keer te herhalen, want dat maakt echt al een groot verschil.
Besteed alleen tijd aan bloemen die daadwerkelijk open zijn. Knoppen zijn nog niet klaar en bloemen die al een week open zijn, zijn vaak te laat.
